گردشگري

به نوعي از گردشگري براي بازديد از مناطق باستاني مانند موزه‌ها و سايت موزه اطلاق مي‌شود.

اين‌گونه از گردشگري كه گردشگري ميراث نيز ناميده مي‌شود و به بازديد از موزه‌ها، مكان‌ها و ابنيه تاريخي مي‌پردازد، امروزه بخش عمدهاي از گردشگري را به خود اختصاص داده است. ايران به دليل دارا بودن هزاران ابنيه باارزش تاريخي (يك‌ميليون و دويست) در اين زمينه مي‌تواند بسيار موفق باشد. گردشگري تاريخي_فرهنگي نوعي از گردشگري است كه براي شناخت تمدن، فرهنگ، آداب‌ورسوم و سنت‌هاي يك گروه، جامعه، شهر يا يك كشور از طريق بازديد بناهاي باستاني و معماري دوره‌هاي مختلف تاريخي، موزه‌ها و شركت در جشنواره‌هاي هنري انجام مي‌شود (يغفوري و همكاران، 1392). گردشگري فرهنگي خواهان آشنايي بافرهنگ مناطق مختلف و كاوش در چشم‌اندازهاي فرهنگي جوامع انساني و درك آن‌هاست. امروزه، آثار باستاني و تاريخي جاذبه‌هاي فرهنگي از عوامل مهم در جذب گردشگري است. چراكه آثار باستاني و كهن هر جامعه‌اي معرف فرهنگ خاص همان كشور و داراي ويژگي‌ها و ارزش‌هاي درخور توجه همان مملكت و مرزوبوم است. اين آثار داراي ارزش‌هاي معنوي بسيار زياد براي آن قوم و جاذبه‌اي براي ديگران است و درنتيجه باعث جلب و جذب ديگران براي بازديد و شناخت آن جاذبه‌ها و آثار مي‌شود (ساعي و همكاران، 1389). اين نوع جهانگردي براي آشنايي با ميراث‌هاي هنري، فرهنگي، آداب‌ورسوم و بناهاي تاريخي با اهداف گوناگون ازجمله آموزشي و پژوهشي صورت مي‌گيرد، اطلاق مي‌گردد (شمس، اميني، 1388). با توجه به اين تعاريف بافت‌هاي تاريخي بستري مناسب جهت برآورده شدن بسياري از اهداف گردشگري با تأكيد بر گردشگري تاريخي_فرهنگي مي‌باشند. آشنايي با كالبد، معنا و فعاليت‌هاي درون بافت‌هاي تاريخي به‌عنوان كليتي جامع بوده كه همزمان آشنايي با ميراث‌هاي فرهنگي، هنري و تاريخي را ميسر مي‌سازد. گردشگري فرهنگي نيز، بخش مهمي از تقاضاي جهاني گردشگري را تشكيل مي‌دهد. طبق آمار سازمان جهاني گردشگري ۳۷ درصد گردشگري بين‌المللي باانگيزه فرهنگي انجام مي‌شود و اين تقاضا در حال افزايش است. گردشگري فرهنگي يك تجربه‌آموزشي و تفريحي است كه هنر را با ميراث اجتماعي، طبيعي و تاريخي در هم مي‌آميزد و مردم را درباره جنبه‌هاي اجرايي، هنري، معماري و تاريخي يك مكان خاص آموزش مي‌دهد. بازديدكننده‌ها به‌وسيله مردم از ظواهر جامعه ميزبان به‌صورت كامل به هيجان درمي‌آيند، اين هيجان به‌وسيله آثار هنري تاريخي، علمي، سبك زندگي يا ميراثي است كه از طرف جامعه ميزبان، منطقه، گروه يا مؤسسات مطرح مي‌شود (افخمي، 1386). ازنظر فني گردشگري فرهنگي شامل حركت انسان براي ديدن جاذبه-هاي فرهنگي خاص همچون مكان‌هاي ميراث‌هاي فرهنگي، نشانه‌هاي زيباشناختي و فرهنگي، هنرها و نمايش‌ها كه در خارج از مكان معمولي سكونت قرار دارد مي‌شود (پاپلي يزدي، سقايي، 1385).

با توسعه فعاليتهاي گردشگري زمينه براي ايجاد اشتغال فراهم مي‌شود و اين امر براي كشورهايي كه با جمعيت جوان و متقاضي روبه رو هستند بسيار مفيد است از هر ده نفر گردشگر كه وارد كشور ميزبان مي‌شود يك فرصت شغلي ايجاد مي‌گردد.[۱]

وقتي گردشگران به كشوري وارد مي‌شوند الزاماً بايد هزينه‌هايي را در آن كشور بپردازند مثل هزينه خوراك و محل اقامت، هتل، مهمانخانه، هزينه تفريحات، هزينه‌هاي حمل و نقل، هزينه گشتها، تورها، و همچنين پولي كه بابت خريد سوغاتي و كالاي بومي كشور ميزبان مي‌پردازند و هزينه ورود به موزه يا مكان ديدني اين هزينه‌ها از طريق ارزي كه وارد كشور ميزبان مي‌كنند باعث رونق اقتصادي كشور ميزبان مي‌شوند به گردشگران صادرات نامرئي هم مي‌گويند.[۱]

نزديك به دو قرن از تاريخ شروع مسافرت‌هاي ماجراجويانه گردشگران به قطب‌هاي شمالي و جنوبي كره زمين مي‌گذرد. از سال ۱۸۰۷ ميلادي، راهنمايان گردشگري تفريحاتي چون كوه‌نوردي، يخ نوردي، شكار و ماهيگيري، مشاهده شفق قطبي، و تجربه زندگي اسكيمويي را براي گردشگران قطبي پيشنهاد مي‌كرده‌اند. توماس كوك يكي از اولين كارآفرينان صنعت توريسم بود كه افراد را به قطب شمال دعوت كرد. سفر گردشگران قطبي به قطب جنوب از حدود ۵۰ سال پيش آغاز شده است و بنابر آمارهاي جهاني، از سال ۲۰۰۰ ميلادي تعداد گردشگران قطب جنوب سالانه بين ۸۰۰ تا ۳۷۰۰ نفر بوده است.[

تاريخچه گردشگري در اروپا به سفرهاي زائران قرون وسطي برمي‌گردد. زائران كليساي اعظم كانتربوري در انگلستان مسافرت خود را مسافرتي مذهبي دانسته و آن را تجربه‌اي در روز تعطيل خود تلقي مي‌كردند. زائران فعاليت‌هايي را آغاز كردند كه هنوز هم آن‌ها را مي‌توان مشاهده كرد، مثلاً سوغاتي آوردن از سفر، بازكردن حساب‌هاي اعتباري در بانك‌هاي خارجي (كه در قرون وسطي شبكه‌هاي بين‌المللي يهوديان و لمباردها مؤسس آن بودند) و استفاده از اشكال مختلف حمل و نقل (مانند استفاده زائران مقبره سانتياگو و كومپستلا از كشتي‌هاي شراب انگليسي در قرون وسطي كه شراب را به بندر ويگو اسپانيا منتقل مي‌كردند). هنوز زائران در صنعت گردشگري جايگاه مهمي دارند. البته اشكال سكولار آن نيز شكل گرفته‌اند كه مي‌توان از بازديد از مقبره جيم موريسون درگورستان پرلاشز نام برد. در طي قرن شانزدهم در انگلستان برگزاري تورهاي بزرگ تفريحي كاملاً مرسوم بود. پسران نجيب‌زادگان و اشراف را براي كسب تجربه به تورهاي دور اروپا اعزام مي‌كردند. قرن هيجدهم عصر طلايي تورهاي بزرگ بود.[۱]

ايراني‌ها پس از آلماني‌ها و گرجي‌ها، سومين كشور «صادركننده گردشگر» به آسياي صغير شمرده مي‌شوند. پس از تركيه، كشورهاي حاشيه خليج فارس قرار دارند كه به دليل نزديكي و ارزان بودن مسافرت، مورد توجه گردشگران ايراني قرار مي‌گيرند. اين كشورهاي كم وسعت توانسته‌اند به حدي در صنعت گردشگري موفق شوند كه رقم حضور ايرانيان در اين كشورها، سالانه بيش از ۷۰۰ هزار نفر، برآورد مي‌شود.[۴]

با دقت در سفرنامه‌هايي كه به جاي مانده به اين نتيجه مي‌رسيم كه آنچه از قرن نهم تا قرن چهاردهم ميلادي وجود دارد، سياحت مسلمانان است به كشورهاي خاورميانه و خاور دور، مانند: ژاپن و آفريقا و اروپا. جهانگردان مسلمان گزارش سفر خويش را در كتابهاي جغرافيائي و يا در تحقيقات تاريخي و عقيدتي ارائه داده‌اند؛ و در اين دوران خبري از رفت‌وآمد سياحان اروپايي و مردمان غرب مسيحي نيست؛ و گويا آنان هيچ گونه‌اي علاقه‌اي به گردشگري نداشته‌اند. گاه گاهي به يك جهانگرد و تاجر يهودي غربي در بلاد شرق برمي‌خوريم. از قرن پانزدهم به بعد، به ويژه در قرن هفدهم مي‌بينيم كه جريان گردشگري به طور دقيق به عكس جريان يافته است. جهانگردان مهم را غربيان تشكيل مي‌دهند كه به سرزمينهاي شرق روي آورده و گزارشهاي گوناگوني از آداب، ميراث فرهنگي، شيوه‌هاي حكومتي، اجناس و محصولات شهرهاي اسلامي داده‌اند و خبري از جهانگردان مسلمان نيست و يا اگر رحله هائي وجود دارد، در محدوده سفر حج و از منطقه‌اي اسلامي به منطقه‌اي ديگر است.

واژه توريسم از كلمه تور (tour) به معناي گشتن اخذ شده كه ريشه در لغت لاتين turns به معناي دور زدن، رفت و برگشت بين مبدأ و مقصد و چرخش دارد كه از طريق زبان‌هاي فرانسه و انگليسي به فارسي راه يافته‌است. معادل فارسي آن گردشگر است.

افراد ثروتمند معمولاً به اقصي نقاط جهان سفر مي‌كنند تا شاهكارهاي هنري را ببينند، زبان‌هاي جديد بياموزند، با فرهنگ‌هاي جديد آشنا شوند و يا با غذاهاي ديگر كشورها آشنا شوند.

اصطلاحات «توريسم» و «توريست» اولين بار در سال ۱۹۳۷ توسط جامعه ملل مورد استفاده قرار گرفتند. گردشگري به سفر به خارج از كشور و با مدت زمان بيش از ۲۴ ساعت اطلاق مي‌شود.[۱]

سازمان جهاني گردشگري با توجه به تمامي تعاريف گردشگري كه تا قبل از سال ۱۹۹۴ ارائه شده بودند در سال ۱۹۹۵ يك تعريف نهايي منتشر كرد:

«مجموعه فعاليتهاي فرد يا افرادي كه به مكاني غير از مكان عادي زندگي خود مسافرت و حداقل يك شب و حداكثر يك سال در آنجا اقامت مي‌كنند و هدف از مسافرت آنان نيز گذراندن اوقات فراغت است. البته اهدافي نظير اشتغال و كسب درآمد شامل آن نمي‌شود» براين اساس كساني كه شامل اين تعريف مي‌شوند نيز گردشگر ناميده مي‌شوند.[۲]

گردشگري، سياحت يا توريسم و نيز جهانگردي به طور كلي به عنوان مسافرت تفريحي در نظر گرفته مي‌شود. هر چند كه در سال‌هاي اخير شامل هرگونه مسافرتي مي‌شود كه شخص به واسطه آن از محيط كار يا زندگي خود خارج شود. به كسي كه گردشگري مي‌كند گردشگر، سياح يا توريست گفته مي‌شود. واژه گردشگر از زماني پديد آمد كه افراد طبقه متوسط اقدام به مسافرت كردن نمودند. از زماني كه مردم توانايي مالي بيشتري پيدا كردند و عمرشان طولاني‌تر شد، اين امر ممكن شد.

اغلب گردشگرها بيش از هر چيز به آب و هوا، فرهنگ يا طبيعت مقصد خود علاقه‌مند هستند. ثروتمندان هميشه به مناطق دوردست سفر كرده‌اند، البته نه به صورت اتفاقي، بلكه در نهايت به يك منظور خاص. به طور مثال براي ديدن ساختمان‌هاي معروف و آثار هنري، آموختن زبان‌هاي جديد و چشيدن غذاهاي متفاوت. گردشگري سازمان‌يافته امروزه يك صنعت بسيار مهم در تمام جهان است.[